ALS JE EEN BROER OF ZUS VERLIEST Eerste druk september 2015 Uit het voorwoord: "Hoe is het om zonder mijn broer te moeten leven? Dat kan ik eigenlijk niet beantwoorden. Zijn vrouw en mijn ouders, dat waren de rouwenden. Ik stond en sta daar nooit centraal in. Ik kan me wel herinneren dat iemand me eens op de verjaardag van mijn broer vroeg om hen te bellen omdat het toch wel een bijzondere dag voor hen was. Maar ik was zelf toch degene die een broer had verloren, waarom was ik dan degene die hen moest bellen?" (Wout, 34 jaar toen hij zijn broer verloor).

In Als je een broer of zus verliest staan broers en zussen als rouwenden centraal. Dat is voor hen helemaal niet vanzelfsprekend omdat ze zelf vooral bezorgd zijn over hun ouders of begaan zijn met de partner en kinderen van hun broer of zus. Hun eigen verlies staat aanvankelijk meer op de achtergrond. Als je broer of zus overlijdt, waar blijf je dan? Je ziet je vader, je moeder, je zus, je broer... waar sta jij in het geheel? Wat is jouw plek om te rouwen? Als je een broer of zus verliest is gebaseerd op het boek Broederziel alleen, volledig herzien en bewerkt en aangevuld met langere ervaringsverhalen. Het bestaat uit tien hoofdstukken waarin op verschillende manieren naar dit verlies wordt gekeken. In de tekst zijn uitspraken opgenomen van mensen die zelf een broer of zus hebben verloren, zij worden vermeld met hun voornaam en leeftijd. Steeds meer rouwbegeleiders, therapeuten, pastores, artsen en andere professionals realiseren zich dat het verlies van een zus of een broer langdurige gevolgen kan hebben. Meer nog dan het verlies van een partner is het verlies van een broer of zus een rechtstreekse confrontatie met je eigen sterfelijkheid, waardoor diepe en existentiële levensvragen omhoog komen. Uitgeverij Kok, Utrecht ISBN 978-90-435-23981 NUR 749

 

BROEDERZIEL ALLEEN?

De dood van een broer of zus een plaats geven

 

Eerste druk december 2005, zevende druk maart 2011 - 160 pagina's

Uit de Inleiding:
Broederziel alleen? is een boek dat broers en zussen wil helpen en stimuleren om uiting en aandacht te geven aan hun gevoelens en gedachten over de dood van hun broer of hun zus en te onderzoeken welke gevolgen het verlies van die broer of zus voor hun eigen leven heeft. … Verschillende broers en zussen constateren achteraf dat ze jarenlang klachten hebben gehad die begonnen zijn na het overlijden van hun broer of zus. Is het mogelijk er zo mee om te gaan dat je er ‘meer mens’ van wordt?
Verschillende aspecten van dit specifieke rouwproces, waarover zo weinig bekend is dat het gezien kan worden als een ‘niet-erkend verlies’, worden in Broederziel alleen? belicht.

 

INHOUD

1. Ze was mijn zus – Niet erkend verlies
2. Het was maar een broer - Relaties tussen broers en zussen
3. Hoe dichterbij kan nog de dood – Als de dood dichtbij komt
4. Hoe oud was hij? – Leeftijd
5. Verbaasd over je tranen? – Gevoelens en gedachten
6. Een stuk van jezelf is dood – Een ander mens worden
7. Met hoeveel zijn jullie thuis? – Veranderingen in het gezin
8. Rouwen broers en zussen ook? – Een rouwproces
9. Wie is nu als een broer of zus voor je? – Begeleiding
10. Hij is dood, ik leef nog – Verder leven met een opdracht?

Lezers die zelf geen broer of zus hebben verloren kunnen in Broederziel alleen? mogelijk aanknopingspunten vinden voor gesprekken over dit rouwproces. Steeds meer rouwbegeleiders, therapeuten, pastores, artsen en andere professionals realiseren zich dat dit verlies langdurige gevolgen kan hebben voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid van mensen. Ik hoop dat ook steeds meer professionals en ervaringsdeskundigen erover zullen gaan spreken en schrijven om dit rouwproces als aandachtsgebied uit de vergetelheid te halen.

Titel: Broederziel alleen?

Uitgeverij Kok, Kampen
ISBN 978-90-435-1169-2
NUR 707

Duitse vertaling van Broederziel alleen?

Titel: GESCHWISTERTOD  
Leben mit einem schweren Verlust

Kösel-Verlag
208 Seiten gebunden
ISBN 978-3-466-30843-9

 

Terug naar boven

ROUW IN DE ZIJLIJN
Verhalen van zussen over verlies van een broer of zus

Eerste druk verschenen oktober 2008, 2e druk maart 2009 – 509 pagina’s

Prof.dr. Margaret Stroebe, Hoogleraar Verliesverwerking Universiteit Utrecht in het voorwoord:

In onze samenleving wordt de dood van een broer of zus niet erkend als een belangrijke bron van verdriet. De zus of broer die achterblijft is slecht toegerust om met dit enorme verdriet om te gaan. Deze twee patronen – het gebrek aan erkenning in onze maatschappij en het soms onverwacht intense verdriet om de dood van een broer of zus – worden nergens zo goed onderbouwd als in het prachtige boek met persoonlijke verhalen van achterblijvende broers en zussen dat Minke Weggemans zo kundig heeft samengesteld. Dankzij dit boek zullen we beginnen te begrijpen hoe erg het verlies van een broer of zus is, en dat de rouw die hierbij hoort niet minder ingrijpend is dan die na het verlies van bijvoorbeeld een partner. Het boek laat zien dat de verwerking weliswaar anders maar net zo complex is en onze aandacht en ons respect evenzeer vereist als dat na het overlijden van anderen het geval is.

Rouw in de zijlijn is een boek met 38 ontroerende en openhartige verhalen van zussen over het verlies van een broer of zus. Ieder verhaal heeft zijn eigen sfeer en toon maar allemaal zijn het miniaturen van het grote verlies dat de zussen hebben geleden. De verhalen gaan echter niet alleen over verlies, maar ook over de liefde voor hun broer of zus en over wat hij of zij voor hen betekend heeft en eigenlijk is ieder verhaal ook een soort eerbetoon aan de broer of zus die is overleden.

Uit de inleiding:
De verhalen in Rouw in de zijlijn zijn zeker niet zonder slag of stoot op papier gekomen. Het kostte de zussen vaak grote moeite en veel emoties om hun verhaal te schrijven. Zussen en broers hebben niet zomaar een verhaal, dat moeten ze zich als het ware eerst toe-eigenen. Het is niet vanzelfsprekend dat er aandacht is voor hun verhaal. Als iemand overlijdt staan de partner, ouders of kinderen meestal in het middelpunt van de aandacht, zelden de zus of broer.  
Bij rouw die zo vanbinnen zit, rouw waar de buitenwereld zo weinig van te zien krijgt, is het nog extra belangrijk om gevoelens en ervaringen te beschrijven om je bewust te worden van je verdriet, van wat je verloren hebt en wat je mist.
Ik denk dat verdriet pas echt dragelijk wordt, als je er je eigen verhaal van hebt kunnen maken, een verhaal waarin je vertelt wat er gebeurd is en wat je ervaren hebt. Het verhaal helpt je om een manier te vinden om met je verlies om te gaan.

Het laatste verhaal in het boek is van de Trouw columniste Monic Slingerland:
Het is nog even wennen aan echt nooit meer zien.
Twee letters zijn het maar, drie als je wilt, het verschil tussen niet en nooit. Dat mijn broer er niet is, is de afgelopen vijfentwintig jaar vrij gebruikelijk geweest. We weten niet beter, al bijna de helft van ons leven. Sinds we het ouderlijk huis verlaten hebben zijn we niet meer dagelijks in elkaars gezelschap geweest. Normaal gesproken wijd ik daar geen gedachte aan. Zo gaat dat bij vanzelfsprekende vormen van afwezigheid. Daar is niets bijzonders aan, niets treurigs. Je mist elkaar niet. Het enige verschil met de tijd tot dat ene moment, nu zeventien dagen geleden, is dat hij er nooit meer zal zijn. Dat is een andere vorm van afwezigheid, zo anders, dat die boodschap van nooit meer bij wijze van spreken constant tegen de vensters tikt.

Uitgeverij: Kok Kampen
Boektitel: Rouw in de zijlijn
ISBN 978-90-435-1583-2
NUR 745

Terug naar boven

BROERS ROUWEN OOK
Verhalen van broers over verlies van een broer of zus

Eerste druk november 2009 – 301 pagina’s

Klaas-Jan Rodenburg, Landelijke Stichting Rouwverwerking (LSR) in het voorwoord:

Rouwverhalen zijn belangrijk. Ze helpen de verteller bij het verwerken van het verlies … Zo bracht het lezen van het script mij opnieuw in contact met het verlies van mijn broer. Nu elf jaar geleden. Na een ziekbed van vier jaar kwam hij te overlijden… Gelukkig, zo ging door mij heen, hij is uit zijn lijden verlost. De pijnlijke ervaring van het gemis, liet ik langs mij heen glijden. Mijn broer was vijf jaar ouder. Ik was in onze jeugd als een blok aan zijn been. En ik wilde niets liever dan erkenning en waardering. Maar dat heeft hij mij nooit gegeven. Op zijn ziekbed hebben wij het er schoorvoetend over gehad. Dat voelde warm en dichtbij. Maar het was te kort en onaf. Wat had ik graag dat gesprek voortgezet. Wat had ik graag de vriendschap met mijn broer uitgebouwd. Vriendschap die nauwelijks door anderen is in te vullen. In onze samenleving is de overheersende gedachte dat mannen niet rouwen. Met het boek ‘Broers rouwen ook’ rekent Minke met die gedachte af.

Dit boek bevat 27 authentieke verhalen waar je niet omheen kunt. Ze spreken van worstelingen met verlies en dood maar ook van vriendschap en verbondenheid tussen broers en zussen. Duidelijk is dat het verlies voor een aantal broers zo diep inslaat dat het hun hele levensloop beïnvloedt en hen wanhopig maakt. De openheid en eerlijkheid waarmee ze over zichzelf spreken dwingt respect af en maakt het boek bijzonder waardevol niet alleen voor iedere broer of zus maar ook voor expliciete bespreking in mannengroepen en mannengezelschappen, waar het nog een onbesproken onderwerp is. 

Uit de inleiding:
Waar begint je geschiedenis als broer? Voor de jongste broer (17) die aan dit boek heeft meegewerkt, begon die al voor zijn geboorte toen zijn broertje overleed aan wiegendood. Alles wat hij weet over zijn broertje, weet hij uit verhalen. Hij praat er niet veel over want “mensen begrijpen denk ik niet hoe ik me voel.”

Opvallend was dat er veel meer reacties en verhalen van zussen dan van broers kwamen  sinds Minke Weggemans in 2005 begon met aandacht te vragen voor dit rouwproces. Praten broers er minder over? Wordt er minder naar hun rouw gevraagd? Of rouwen broers anders dan zussen?  Er zullen ongetwijfeld verschillen zijn (en ieder rouwproces is natuurlijk weer anders!) al was het maar omdat de rol van een broer in een gezin een andere is dan die van een zus en er (on)uitgesproken verwachtingen bestaan over beider gedrag , ook tijdens een periode van rouw. Toch lijken er ook veel overeenkomst te bestaan in de gevoelens en gedachten van broers en zussen in rouw. Diepgaand onderzoek van de verhalen zal nodig zijn om zowel de overeenkomsten als de verschillen in kaart te kunnen brengen.

Eén ding is meer dan duidelijk: Broers rouwen ook en daar horen we nog veel te weinig over.

Uitgeverij: Kok Kampen
Boektitel: Broers rouwen ook
ISBN 978-90-435-1732-4
NUR 745

Terug naar boven

De afbeeldingen op de drie boeken zijn allen werken van Edvard Munch (1863-1944), een Noorse schilder, die beschouwd wordt als koploper van het expressionisme en die vooral bekend is van het schilderij De schreeuw. Edvard Munch werd op 12 december 1863 geboren als 2e kind van Catharine Bjolstad en Dr. Christian Munch. Zijn oudere zus Johanne Sophie was een jaar ouder. In 1865 werd zijn broer Peter Andreas geboren en in 1867 zijn zus Laura Catherine. Edvard kreeg al jong veel verliezen te verwerken: Toen hij 5 jaar was, stierf zijn moeder (30) na de geboorte van het 5e kind (Inger Maria) op 29 december 1868. Toen hij 14 jaar was, stierf zijn oudste zus Sophia (15 jaar) aan TBC. Toen hij 26 jaar was stierf plotseling zijn vader. Toen hij 31 jaar was werd zijn zusje Laura met schizofrenie opgenomen in een psychiatrische inrichting, waar ze tot het eind van haar leven (1926) verbleef. Toen hij 32 jaar was verloor hij zijn broer Andreas (30). Al deze dramatische ervaringen hebben een grote invloed gehad op zijn werk. Edvard Munch schilderde Dood in de ziekenkamer in het jaar dat Andreas, zijn enige broer gestorven is. Dit schilderij benadrukt de kwellende benauwdheid van de ziekenkamer die van de buitenwereld is afgesloten. In de opstelling zijn de familieleden verstrooid over het beeld en ze lijken elkaar uit het oog verloren te hebben.
Omslag Broederziel alleen? Dood in de ziekenkamer 1895 Oslo, Nationalgalleriet	Omslag Rouw in de Zijlijn Twee meisjes in blauwe schorten 1904/1905 Oslo, Munch-museet	Omslag Broers rouwen ook De vier zonen van dr. Max Linde 1903 Lübeck, Museum für Kunst und Kulturgeschichte